Pomoc dla osób niepełnoletnich

Spis treści

Czy osoba niepełnoletnia ma brak możliwości pełnego decydowania o leczeniu na zaburzenia odżywiania?

Jeśli jesteś osobą nieletnią (masz mniej, niż 18 lat), wówczas wszystkie decyzje dotyczące Twojego leczenia podejmują rodzice lub opiekunowie prawni.

Zasadę zgody pacjenta na przeprowadzenie zabiegu medycznego reguluje ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta  z dnia 6 listopada 2008 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz.417 ze zm.) oraz ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 ze zm.).

Jednakże, na podstawie art. 17 ustawy małoletni pacjent, który ukończył lat 16, ma prawo do wyrażenia zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych przez lekarza. Co więcej, jeżeli taki małoletni działa z rozeznaniem, ma prawo do wyrażenia swojego sprzeciwu co do udzielenia mu świadczenia zdrowotnego. Jeżeli jego opiekunowie prawni natomiast wyrażą zgodę na udzielenie świadczenia zdrowotnego – sprawa trafi pod rozstrzygnięcie sądu rodzinnego i opiekuńczego, który ostatecznie zadecyduje czy małoletni pacjent zostanie poddany świadczeniu medycznemu. Do czasu rozstrzygnięcia przez sąd pacjent przebywa w szpitalu.

Podobnie rzecz ma się z osobami ubezwłasnowolnionymi całkowicie, z psychicznie chorymi lub upośledzonymi umysłowo. Jeżeli takie osoby dysponują wystarczającym rozeznaniem mają prawo wyrazić swój sprzeciw.

Czym jest działanie z rozeznaniem w zaburzeniach odżywiania i nie tylko?

Jest to m.in posiadanie obiektywnej wiedzy dotyczącej poprawności własnego zachowania i podejmowanych działań. Przykładowo: mając ukończone 16 lat można zgłosić sprzeciw przeciwko przyjęciu na oddział psychiatryczny pod kątem anoreksji w chwili posiadania świadomości, wiedzy i dowodów świadczących o tym, że objawy kwalifikujące do przyjęcia na oddział pod kątem jej posiadania (np. znaczna utrata wagi) świadczą o czymś innym (na przykład zaniedbywaniu, braku jedzenia w domu). 

Gdzie i kiedy można udać się po pomoc w przypadku podejrzeń zaburzeń odżywiania bez zgody rodziców?

Polski Kodeks cywilny w art. 10 wprowadza pojęcie pełnoletniości. Zgodnie z obowiązującymi regulacjami pełnoletniość uzyskuje osoba, która kończy 18 rok życia. Dodatkowo, za pełnoletnią uznaje się kobietę, która za zgodą sądu po ukończeniu 16 roku życia wychodzi za mąż.

Ponadto kodeks cywilny wprowadza pojęcie zdolności do czynności prawnych, czyli do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej. Wiąże się to przede wszystkim z możliwością składania oświadczeń woli, które skutkują powstaniem, zmianą lub ustaniem pewnego stosunku prawnego. Istnieją trzy stadia tej zdolności – jej brak, ograniczenie lub pełnia.

Brak zdolności do czynności prawnych mają osoby poniżej 13 roku życia oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby pomiędzy 13 a 18 rokiem życia oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione. Natomiast pełna zdolność przysługuje osobom po 18 roku życia. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych jest po prostu nieważna. Wyjątek stanowią powszechnie zawierane umowy dotyczące drobnych bieżących spraw życia codziennego. 

Jeśli podejrzewasz u siebie zaburzenia odżywiania, wówczas bez formalnej zgody rodziców możesz podjąć kilka kroków w kierunku uzyskania pomocy.

Jednym z miejsc, gdzie możesz się zgłosić jest gabinet psychologa/pedagoga szkolnego. Jest to osoba wykształcona w kierunku udzielenia Ci pierwszego wsparcia, pomocy i wstępnego zdiagnozowania posiadania przez Ciebie takich zaburzeń. Nie powinieneś/powinnaś obawiać się tego, iż zaraz po spotkaniu osoba taka opowie wszystkim o Twoim problemie. Zarówno psycholog jak i pedagog szkolny powinni omówić z Tobą ryzyko posiadania zaburzeń odżywiania oraz kolejne kroki, które mogą pomóc Ci się wyleczyć. Osoba taka ma obowiązek poinformować rodziców, jeśli widzi u Ciebie takie problemy (nawet jeśli sam/sama się do niego nie zgłosisz, a jedynie zaobserwuje to w szkole), jednak etycznym obowiązkiem takiego specjalisty jest przekazanie Ci o tym informacji i omówienie, jak będzie to wyglądać, aby jak najlepiej Ci pomóc.

Nie powinien on bez porozumienia z Tobą przekazywać tych informacji innym osobom (w tym Twoim kolegom i koleżankom).

Bez zgody rodziców możesz także porozmawiać przez telefon zaufania lub skontaktować się z instytucjami, fundacjami lub stowarzyszeniami pomagającymi osobom z zaburzeniami odżywiania (czyli takimi, jak np. nasza). Poinformują Cię one na ile mogą Ci pomóc oraz gdzie kończą się te możliwości i muszą zainterweniować rodzice (np. zapisanie na wizytę w poradni pedagogiczno-psychologicznej lub u terapeuty).

Płynnie przedstawia się sytuacja prawna w chwili, kiedy postanowisz udać się samodzielnie do lekarza (np. rodzinnego) celem postawienia diagnozy. Lekarz może, ale też nie ma obowiązku, poinformować rodziców o tym, że niepełnoletni zgłosił się do niego z określonym problemem. Może natomiast odmówić osobie niepełnoletniej udzielenia świadczeń medycznych (np. badania lekarskiego) bez zgody rodziców (osobistej lub pisemnej). Przyjęto, że samodzielne wizyty u lekarza w celach kontrolnych (czyli bez zabiegów i przepisywania leków) możliwe są od 16 roku życia, kiedy działa także zapis dotyczący spytania Cię o zgodę na leczenie.

Osobom poniżej 16 roku życia lekarz ma obowiązek udzielić informacji o ich stanie zdrowia „w zakresie i formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego”. Może udzielić też pełnej informacji, ale nie ma takiego obowiązku.

Obecnie nie ma ustawy o zawodzie psychologa i dietetyka, dlatego gdy udasz się do nich po pomoc, wówczas kompetentny psycholog/dietetyk będzie opierał swoje postępowanie na kodeksie etycznym swojego zawodu (jak w przypadku psychologa szkolnego) i często także na ogólnych zasadach dotyczących pracy lekarza (takich jak opisane w poprzednim akapicie). 

Wyjątek stanowią psycholodzy i dietetycy przyjmujący bezpłatnie w ramach umowy z NFZ. Wówczas obowiązujące ich zasady są zbieżne z tymi wymienionymi w akapicie dotyczącym pomocy lekarskiej.

Do czego potrzebna jest zgoda rodziców?

Jeśli wstępna rozmowa z lekarzem, psychologiem, dietetykiem albo za pośrednictwem telefonu zaufania lub kontaktu z instytucjami pomagającymi osobom z zaburzeniami odżywiania wykaże zagrożenie takowymi, wówczas dalsze leczenie wymaga zgody rodziców. Dotyczy to:

-szczegółowych badań lekarskich,

-rozpoczęcia terapii,

-objęcia kontrolą i opieką dietetyczną.

Czy można leczyć osobę niepełnoletnią na zaburzenia odżywiania pod przymusem?

Tak. Do chwili kiedy nie masz ukończonych 18 lat, rodzice mają prawo leczyć Cię bez Twojej zgody. Elastyczności w tym zakresie dodaje prawo sprzeciwu od momentu ukończenia 16 roku życia. Zgoda pacjenta w tym wieku, lub jej brak, są wpisywane do kartoteki. Jeżeli jego osąd wydaje się być słusznym, ale sprzecznym z wolą rodziców, wówczas nieletni przebywa w szpitalu na obserwacji, a jego sprawa kierowana jest do sądu rodzinnego. 

Jeśli zarówno rodzice jak i lekarze widzą podstawę do podjęcia leczenia, mimo iż sam/sama jej nie dostrzegasz – zostanie ono podjęte.

Gdzie osoba niepełnoletnia może być skierowana w razie podejrzeń zaburzeń odżywiania?

Jeżeli Twoje zachowanie zagraża bezpośrednio życiu i zdrowiu, wówczas zostaniesz skierowany/a na oddział dziecięco-młodzieżowy w szpitalu psychiatrycznym. Dodatkowym wskaźnikiem jest spadek BMI od 18,5 do 15. 

Jeśli jednak Twój stan psychiczny jest nieco bardziej stabilny, a BMI wynosi od 16 wzwyż (niższe musi zostać indywidualnie rozpatrzone), wówczas może być podjęta próba terapii dochodzącej. Ich rodzaje są opisane w odrębnym artykule.

Sprawa zaczyna się komplikować, jeśli Twoje BMI spada poniżej 15. Tylko część szpitali psychiatrycznych posiada możliwość przyjęcia osób o tak niskiej masie ciała, która nie jest już niedowagą a stanem zagłodzenia, przez co wzrasta drastycznie możliwość zapaści i zgonu. Jeżeli żaden z nich nie będzie w stanie Cię przyjąć, wówczas pozostaje oddział gastroenterologiczny lub endokrynologiczny. Nie prowadzi on jednak terapii, dlatego może być nieefektywny i sprowadzać się wyłącznie do podniesienia wagi bez poruszenia powodów jej spadku.

Do „zwykłego” szpitala zostaniesz skierowany/a także w przypadku, jeśli istnieje podejrzenie choroby fizycznej.

Czy przymusowe leczenie zaburzeń odżywiania cokolwiek daje?

Liczne badania wskazują na mniejszą efektywność leczenia pod przymusem. Trudno bowiem zwalczać coś, w co się nie wierzy. Dlatego też część szpitali w pierwszej kolejności przyjmuje osoby zmotywowane do leczenia. Niemniej jednak leczenie przymusowe może ustabilizować masę ciała, co pozwoli Ci przeżyć i da szansę na zwiększenie motywacji do podjęcia walki z zaburzeniem, które uniemożliwia Ci funkcjonowanie. Stąd przyjęcia na oddział także osób bez chęci do leczenia. 

Czy szkoła może zmusić do leczenia zaburzeń odżywiania wbrew woli osoby niepełnoletniej i jej rodziców?

Jeżeli zaistnieje podejrzenie, że w rodzinie nie dzieje się dobrze (m.in. dziecko nie otrzymuje niezbędnej pomocy lekarskiej lub jest ofiarą przemocy), wówczas każda osoba, w tym dyrekcja szkoły, może zgłosić to do sądu rejonowego (wydział rodzinny i nieletnich), który rozpatrzy potrzebę przeanalizowania sytuacji rodzinnej nieletniego. 

Są to jednak ostateczne kroki i przyjęło się, aby w pierwszej kolejności podjąć próbę rozmowy z osobą, u której podejrzewamy zaburzenia odżywiania oraz z jej rodzicami.