Spis treści
- Co to jest neofobia żywieniowa?
- Jak odróżnić rodzaje neofobii żywieniowej?
- Objawy występowania nadmiernego lęku przed jedzeniem u dziecka
- Możliwe przyczyny neofobii
- Jak pomóc przełamywać obawy przed nowościami w żywieniu dziecka?
- Neofobia – kiedy zgłosić się do psychologa?
Co to jest neofobia żywieniowa?
Można wyróżnić dwa zjawiska:
- „typową” neofobię będącą powszechnym zjawiskiem rozwojowym u dzieci w przedziale wiekowym 2-7l
- zaburzającą życie i zdrowie dziecka neofobię na podłożu silnego, wręcz panicznego lęku przed jedzeniem.
Jak odróżnić rodzaje neofobii żywieniowej?
Termin „neofobia” pochodzi z prac psychologa Paula Rozina. Uważał on, iż lęk przed jedzeniem był ewolucyjnym mechanizmem mającym chronić przed zatruciem. Potencjalnie trujący produkt może nie być spożyty w chwili, gdy trzymamy się rzeczy znanych i sprawdzonych. Lęk ten nasila się w chwili, gdy dzieci zaczynają być mobilne a tym samym wzrasta ryzyko spożycia czegoś, co znajdzie się w zasięgu ich rąk. Stąd tak częste występowanie lęku przed nowościami w diecie około drugiego roku życia.
Większość dzieci jednak zachowuje zdrowe proporcje diety. Sięga po pewną ilość produktów, są one jednak zróżnicowane odżywczo (węglowodany, białka, tłuszcze), o ile mają zapewniony dostęp do szerokiej puli produktów poza tymi, które są przetworzone lub zawierają dużą ilość soli lub cukrów.
Stąd wiele z nich rozwija się prawidłowo pomimo tego, iż dieta jest oceniana przez rodziców i opiekunów jako „dziwna”, „nudna” czy „monotonna”.
Objawy występowania nadmiernego lęku przed jedzeniem u dziecka
Dziecko, u którego występuje nadmierny lęk przed jedzeniem:
- reaguje silnie emocjonalnie na prośbę o skosztowanie nowości (płacz, wymioty, ucieczka),
- nie chce jeść ulubionego produktu, jeśli został „zanieczyszczony” przez produkt obcy (np. sos),
- określa, jak wygląda „właściwy pokarm” i trzyma się tych zasad,
- może mieć pulę wybranych produktów i odrzucić jeden z nich, gdy skosztuje i zaaprobuje nowy,
- poprzez nie jedzenie nowości doprowadza do stanu, gdzie pogarszają się wyniki jego badań lub ma wadę zgryzu (np.wszystko co zna i je nie wymaga gryzienia),
- obawia się nowych miejsc i sytuacji, które wiązałyby się z możliwością pojawienia nieznanego jedzenia, unika ich,
- posiada nawyki, które znacznie utrudniają rodzinie prawidłowe funkcjonowanie (np. je trudno dostepne lub wymagające znacznego wysiłku w przydządzeniu rzeczy) i nie jest w tym elastyczny (np. nie je na drodze wyjątku innego rodzaju pokarmu, poniewaz go nie zna),
- odmawia jedzenia ulubionych pokarmów, jeśli są przyrządzone lub podane w nowy sposób,
- odmawia jedzenia nowym przyrządem lub w nowy sposób,
- może przejawiać uogólniony lęk przed wszystkimi nowościami (także przed nowymi miejscami, osobami, sytuacjami itp).
Możliwe przyczyny neofobii
Możliwe przyczyny neofobii:
- problemy z integracją sensoryczną,
- autyzm lub zespół Aspergera wiążący się z problemami z integracją sensoryczną i akceptacją nowości,
- silnie negatywne przeżycia związane z ekspozycją na nowe jedzenie (np. poprzarzenie lub zadławienie się nowym produktem),
- przeżycie trudnej sytuacji życiowej, na które dziecko reaguje pojawieniem się wzmożonego lęku (np. przeprowadzka, rozwód rodziców, pojawienie się nowego członka rodziny),
- wrażliwa, lękowa osobowość dziecka (dziecko wrażliwe na wszelkie nowe i nieznane sytuacje, rzeczy, posiłki itp),
Warto zwrócić także uwagę na to, iż w okresie 2-3 lat kształtuje się autonomia dziecka, znajdująca często ujście w negacji. Poprzez odmowę dziecko zaznacza swoje zdanie i odrębność. Jeśli nie będzie miało możliwości jej ekspresji na innych polach (np. w wyborze zabaw, ubioru, decydowaniu o sobie), może nadmiernie eksploatować w tym celu sytuacje posiłków.
“Erikson (psycholog rozwojowy-przyp.) zwracał więc uwagę na konieczność zachowania równowagi między dążeniem dziecka do autonomii (które wiąże się z repertuarem wielu nowych umiejętności) a chęcią kontrolowania tych zachowań przez rodziców. Zadania rodziców na tym etapie rozwoju dziecka znacząco różnią się więc od tych z okresu niemowlęcego. Teraz zadaniem rodzica jest podążać za dzieckiem i towarzyszyć mu, jednocześnie tłumacząc mu zasady i ograniczenia, które napotyka na swojej drodze”
Anita z bloga Być Bliżej – “(Nie) bunt dwulatka”
Jak pomóc przełamywać obawy przed nowościami w żywieniu dziecka?
W przełamywaniu obaw przed nowościami najczęściej pomaga:
- poznawanie razem z dzieckiem szerokiego spektrum pożywienia (tematyczne zabawy związane np. z owocami/warzywami/mięsem itp, wspólne zakupy, czytanie o różnych produktach),
- ekspozycja na nowości (zachęcanie do dotykania, podawania, krojenia, kolorowania, eksplorowania nowyh produktów bez konieczności ich jedzenia),
- zachęcenie dziecka do samodzielnego przygotowywania nowych posiłków z pomocą rodziców (jest to dalszy ciąg ekspozycji),
- nie przeładowywanie bodźcami – dzieci lepiej reagują na poznawanie jednej rzeczy na raz aż „nasycą” się informacjami, niż poznawaniu wielu rzeczy z dużą intensywnością,
- serwowanie wbranej przez dziecko nowości do każdego posiłku w formie małego elementu przez minimum 10-14 dni (zasada ekspozycji: produkt często spotykany jest mniej groźny, niż widywany rzadko), np. kawałek chleba kładziony obok każdego posiłku z zachętą do spróbowania wejścia z nim w kontakt: dotknięcia, powąchania, przerzucia i wyplucia, polizania itp. – bez obowiązku jedzenia,
- nagradzanie słowem, pochwałą, wspólnie spędzanym czasem lub możliwością wyboru za każdym razem, gdy dziecko zrobi krok w kierunku oswojenia się z nowością (odradzamy nagrody rzeczowe),
- powstrzymanie się przed negatywnym ocenianiem dziecka pod kątem jego nawyków żywieniowych, skupienie na silnych stronach jego osobowości (np. zamiast „Czemu ty zawsze/nigdy/wiecznie…” wskazać mocną stronę dziecka „Mimo że się bałaś, zrobiłaś ….., potrafisz przełamywać lęk. Co możemy zrobić, żeby …… był/byla dla ciebie mniej straszna?”).
Neofobia – kiedy zgłosić się do psychologa?
Kiedy powinniśmy zgłosić się do psychologa:
- gdy samodzielny dobór pokarmów przez dziecko szkodzi jego zdrowiu (pojawia się niedowaga, nadwaga lub niedobory) – należy pamiętać, że dziecko nie rośnie, kiedy je a je więcej, gdy rośnie, stąd wzrost może nie być miarodajny w ustaleniu stopnia niedożywienia. Od strony dietetycznej zahamowanie wzrostu następuje w momencie silnego niedożywienia mającego przełożenie na wyniki badań
- gdy z powodu swoich nawyków żywieniowych dziecko nie może funkcjonować prawidłowo w rodzinie i społeczeństwie (np. obawia się wyjść w miejsca publiczne, wycieczek, kolonii itp),
- gdy pojawiają się ataki silnego lęku i/lub wymioty.
Jeśli nawyki żywieniowe dziecka w żaden sposób mu nie szkodzą, ale nie czujemy się z nimi komfortowo lub wręcz doprowadzają nas do skrajnych zachowań wobec dziecka, wówczas zachęcamy samych rodziców do skorzystania z pomocy psychologicznej.