Spis treści
- Co to jest anoreksja?
- Anoreksja: objawy anoreksji i jej rozpoznawanie
- Fazy Anoreksji: od euforii do fizycznego wyniszczenia
- Skuteczna terapia anoreksji to zapobieganie fizycznemu wyniszczeniu i przebiegowi zaburzenia
- Przyczyny anoreksji
- Podsumowanie
Co to jest anoreksja?
Anoreksja, znana również jako jadłowstręt psychiczny, jest poważnym zaburzeniem odżywiania, które skupia się na obsesyjnej trosce osoby dotkniętej tym schorzeniem o utrzymanie niskiej masy ciała. Leczenie anoreksji obejmuje terapię, wsparcie psychologiczne oraz często interwencję medyczną. Przyczyny anoreksji mogą być złożone i obejmować czynniki genetyczne, środowiskowe oraz psychologiczne. W praktyce anoreksję diagnozuje się na podstawie wskaźnika masy ciała (BMI) wynoszącego 18,5 kg/m2 lub mniej. Osoby dotknięte tym zaburzeniem często mają zaburzony obraz własnego ciała. Jadłowstręt psychiczny najczęściej rozwija się w kluczowych okresach rozwojowych, takich jak okres dojrzewania płciowego, zazwyczaj między 14 a 20 rokiem życia. Niemniej jednak, może się także pojawić w innych istotnych momentach życia, takich jak usamodzielnianie się czy okres ciąży.
Anoreksja: objawy anoreksji i jej rozpoznawanie
Zgodnie z kryteriami zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM V do rozpoznania tego zaburzenia konieczne jest kilka objawów.
- Ograniczenie spożycia pokarmów, prowadzące do istotnej utraty wagi ciała.
- Intensywny strach przed przybraniem na wadze lub nadwagą, mimo istniejącej niedowagi.
- Zaburzenia w postrzeganiu własnego ciała, które prowadzą do nadmiernej oceny wagi ciała lub kształtu.
- Wytrzymywanie niedowagi przy użyciu różnych metod, takich jak ograniczanie spożycia pokarmów, nadmierna aktywność fizyczna, prowokowanie wymiotów lub nadużywanie leków przeczyszczających.
We wspomnianym DSM V wyróżnia się dwa główne typy anoreksji:
- Podtyp restrykcyjny (restricting type): Charakteryzuje się przede wszystkim ograniczeniem spożycia pokarmów jako główną metodą kontroli wagi. Osoby z tym podtypem rzadko angażują się w zachowania kompensacyjne, takie jak wymioty czy nadużywanie leków przeczyszczających.
- Podtyp napadowo-purgaotyczny (binge eating/purging type): Osoby z tym podtypem anoreksji naprzemiennie angażują się w napadowe jedzenie (objadanie się) i kompensacyjne zachowania, takie jak wymioty, nadużywanie leków przeczyszczających lub prowokowanie wymiotów.
Fazy Anoreksji: od euforii do fizycznego wyniszczenia
Anoreksja, znana również jako jadłowstręt psychiczny, jest poważnym zaburzeniem odżywiania, które skupia się na obsesyjnej trosce osoby dotkniętej tym schorzeniem o utrzymanie niskiej masy ciała. Terapia anoreksji obejmuje terapię, wsparcie psychologiczne oraz często interwencję medyczną. Przyczyny anoreksji mogą być złożone i obejmować czynniki genetyczne, środowiskowe oraz psychologiczne. Należy podkreślić, że zaburzenie to najczęściej rozpoczyna się w sposób niezauważalny dla pozostałych osób. Jedynym mierzalnym wskaźnikiem jest stopniowy spadek masy ciała osoby chorej. Paradoksalnie bardzo często wywołuje on pozytywną reakcję otoczenia, szczególnie rówieśników, co skutkuje wzmocnieniem się przekonania, że podjęte działania służą dobru, wzmacniają jego pozycję w grupie, budują prestiż w otoczeniu. Często osoby do tej pory uległe, skłonne do ustępstw, wykazują niezłomność w podjętej przez siebie decyzji dotyczącej odchudzania.
Czynniki wyzwalające w przypadku anoreksji są bardzo różne. Mogą wiązać się z krytycznymi uwagami, które osoba słyszy na temat swojego wyglądu w domu lub w środowisku rówieśniczym. Niekiedy może być to nawet jakieś błahe spostrzeżenie lub luźna uwaga, która w połączeniu z czynnikami predysponującymi powoduje wybuch zaburzenia. W innych przypadkach anoreksja rozpoczyna się od szeroko pojętej fascynacji modą a następnie wyglądem modeli i modelek, wiązaniem swoich planów życiowych z tą branżą lub po prostu pragnieniem osiągnięcia pewnych standardów urody. Zgubnym także okazuje się powszechna akceptacja „bycia na diecie” i pilnowania swojej wagi nawet wtedy, gdy nie ma się ku temu podstaw (nadwagi czy otyłości). Często postanowienie zrzucenia poprzez stosowanie diety kilku „zbędnych” kilogramów staje się początkiem wyniszczającej choroby. Początkiem anoreksji może być także presja środowiska, w którym utrzymanie szczupłej a nawet bardzo szczupłej sylwetki jest standardem (szkoły baletowe, modeling, jeździectwo itp.). W środowiskach tych szczupłość jest przepustką odnoszeniu sukcesów w danej dziedzinie. W skrajnych przypadkach anoreksję wywoływały nawet posty o charakterze religijnym. Etiologia tego zaburzenia jest więc jak widać bardzo złożona.
Początkowemu stadium towarzyszy uczucie euforii, witalności i pobudzenia. Osoby te zyskują poczucie panowania nad własnym życiem (którego często do tej pory w swoim odczuciu nie miały) i są przekonane, że są na właściwej drodze do odnoszenia sukcesów o ile tylko będą nad sobą nadal pracować. W związku z tym stopniowo zmniejszają racje przyjmowanych pokarmów. Często kończy się to na tak drastycznym ograniczeniu, że wydaje się to aż niemożliwe w punktu widzenia osoby zdrowej – np. całodzienny jadłospis zastępuje 150 g odchudzonego jogurtu.
W tej fazie osoba zaburzona zaczyna także coraz intensywniej ćwiczyć i podejmować różnego rodzaju aktywność fizyczną (np. wszędzie porusza się na rowerze). Jest skłonna podejmować liczne działania, tryska optymizmem i dobrym nastrojem.
Niekiedy na tym etapie pojawia się u dziewcząt zatrzymanie miesiączki. Niektóre z nich przyjmują ten fakt w sposób bardzo pozytywny, ponieważ wzmaga w nich przekonanie o panowaniu nad swoim życiem. U innych następuje radość wynikająca z faktu, iż moment stawania się dorosłą kobietą opóźnia się.
W następnym stadium pojawia się poczucie wyższości moralnej, wynikające z faktu, że panuje się nad apetytem. Ta faza jest często bardzo myląca, ponieważ można odnieść wrażenie, że osoba taka bardzo dba o swoje odżywianie. Często zdarza się, że ma ponadprzeciętną wiedzę na temat odżywiania, jego zasad, tabeli kalorycznych ale także przygotowywania posiłków (śledzenie programów kulinarnych, blogów, kolekcjonowanie przepisów itp.). Chętnie także przygotowuje posiłki dla całej rodziny. Dokonuje heroicznych wysiłków, aby nie ulec pokusie jedzenia, co wzmacnia w nej poczucie wspomnianej wcześniej wyższości moralnej. Warto jednak podkreślić, że osoby te często nie spożywają posiłków z innymi członkami rodziny i używają licznych (często bardzo przekonujących) argumentów mających tłumaczyć takie zachowanie.
Na tym etapie dominującym uczuciem staje się lęk, który zastępuje poprzednio występujące pozytywne emocje. Widoczny już dla wszystkich duży ubytek wagi ciała
Skuteczna terapia anoreksji to zapobieganie fizycznemu wyniszczeniu i przebiegowi zaburzenia
Anoreksja nervosa jest zaburzeniem niezwykle poważnym, prowadzącym skrajnych przypadkach do śmierci ale też powodującym systematyczne wyniszczenie organizmu.
Poniżej znajduje się tabela zmian w organizmie powodowanym przez chorobę.
Typ objawów somatycznych | Przejawy |
WYNISZCZENIE ORGANIZMU | poważna utrata tkanki tłuszczowej i masy ciałazaburzenie metabolizmu hormonów tarczycytrudności z utrzymaniem podstawowej temperatury ciała, temperatura zazwyczaj obniżona do 36ºCobrzęki, zasinienia stópczęste infekcje i choroby z powodu braku odporności |
ZMIANY DERMATOLOGICZNE | suchość i łuszczenie się skóry (mała elastyczność)pojawienie się charakterystycznego meszku na ciele (lanugo)wypadanie włosów na ciele, pod pachami i na łoniezanik zmian trądzikowych |
ZABURZENIA ZE STRONY UKŁADU ROZRODCZEGO | amenorrhoea – brak miesiączkiinne rodzaje zaburzeń cyklu miesiączkowegozmiany śluzówki pochwyzmiany wielkości jajników i macicy |
ZABURZENIA SERCOWO-NACZYNIOWE | objaw „małego serca” z powodu zaniku mięśnia sercowegoskurcze przedwczesne przedsionkowe i komoroweobniżenie ciśnienie tętniczego krwizwolnienie akcji serca do 60 uderzeń na minutę i pojawienie się szmeru sercowegozawroty głowy, omdlenia |
Przyczyny anoreksji
Anoreksja nazywana jest chorobą duszy. Jej geneza może być bardzo różna. Niewątpliwy wpływ na rozwój anoreksji mogą mieć uwarunkowania rodzinne. Zwraca się w tym przypadku uwagę na zaburzenia komunikacji w domu, prowadzenie rozmaitych „gier rodzinnych”, w których dziecko jest zmuszone uczestniczyć. W takich rodzinach często unika się konfliktów, które pozostają całymi latami nierozwiązane.
Ważnym aspektem są zaburzenia funkcjonowania na linii rodzic dziecko. Zaobserwowano kilka typów negatywnych postaw rodzicielskich prowadzących do zaburzeń o typie anoreksji psychicznej:
- postawa usidlająca – wiąże się z zatarciem granic systemów i funkcji poszczególnych członków w rodzinie. Wszyscy żyją tu nawzajem swoim życiem, następuje pomieszanie ról oraz ignorowanie potrzeb takich jak prywatność oraz odrębność. W praktyce zatraca się indywidualność członków takiego systemu.
- postawa nadopiekuńcza – wywodzi się z przesadnej, nieuzasadnionej troski o dziecko. Pozornie w takiej rodzinie występuje wzajemna troska i dbałość o siebie wszystkich członków. Wynikają one jednak z przekonania o zagrożeniach i niebezpieczeństwach generowanych przez świat zewnętrzny.
- postawa sztywna – wiąże się z nadrzędną zasadą jaką jest unikanie konfliktów oraz nie mówienie o problemach. Opanowanie i brak emocji negatywnych stają się tutaj niepisaną zasadą, której przestrzegają domownicy. W rzeczywistości jednak rodzice prowadzą ze sobą różne gry małżeńskie, w które często wciągają dzieci.
Żyjąc w tak skomplikowanym środowisku rodzinnym, chorzy na anoreksję doświadczają ambiwalentnych uczuć – dom staje się dla nich przedmiotem miłości i nienawiści zarazem. Podobnych emocji doświadczają na w stosunku do swojego ciała – domu ich duszy.
U podstaw anoreksji leży często nieuświadomiony lęk przed własną seksualnością, identyfikacją z własną płcią, dorastaniem. Anoreksja jest sposobem na uzyskanie sylwetki sprzed okresu pokwitania, bez wyraźnie zaznaczonych cech płciowych czyli sylwetki dziecka. Dopełnieniem tego obrazu jest utrata miesiączki, które wiele chorych kobiet napawa wręcz zadowoleniem.
Osoby z anoreksją, chociaż pozornie koncentrują się tylko na swoim ciele, kierują także wyraźne sygnały w stosunku do swoich rodzin, doprowadzają do sytuacji kiedy w końcu stają się zauważane, ważne. Ich zachowanie może być próbą regresji emocjonalnej, próbą zasłużenia sobie na miłość.
Osobowościowe predyspozycje osób zapadających na anoreksję, spośród których wiele cechuje przesadny perfekcjonizm, duże ambicje i oczekiwania przy niskim poczuciu własnej wartości i braku wiary w siebie sprawiają, że są one niezwykle konsekwentne w dążeniu do uzyskania „perfekcyjnego” w ich pojęciu wyglądu. I dlatego tak trudno jest przerwać zaklęte koło takiego sposobu funkcjonowania. Osobowość obsesyjno-kompulsywna, skłonna do perfekcjonizmu, sztywnego trzymania się zasad jest typem osobowości najczęściej podlegającym zaburzeniu, jakim jest anoreksja.
Ciekawych wniosków dostarczają badania, sugerujące biochemiczne podłoże anoreksji wiążącej jej występowanie z zaburzonym stężeniem neuroprzekaźnika serotoniny, odpowiedzialnej m. in. za apetyt. Oprócz tego stwierdzono także zaburzenia poziomu noradrenaliny i dopaminy oraz zwiększenie aktywności endogennych receptorów opioidowych. Zaburzenia regulacji dopaminergicznej może wiązać się z zaburzeniami układu nagrody powiązanego z przyjmowaniem pożywienia.
Wśród zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu obserwowanych u anorektyków wymienić należy także m. in. zaburzenie osi: podwzgórze-przysadka-gonady, co skutkuje zaburzeniami cyklu miesięcznego oraz zanikaniem miesiączki oraz osi podwzgórze-przysadka – tarczyca.
Podsumowanie
Anoreksja jest chorobą o wielorakich uwarunkowaniach, występującą przede wszystkim u dziewcząt i bardzo młodych kobiet, jednak dotyczącą także mężczyzn, dzieci i osób starszych. Jej powstawaniu i utrzymywaniu się sprzyjają także pewne warunki społeczne (aprobowanie wychudzonej sylwetki, przypisywanie urodzie więcej wpływu na życie, niż ma w istocie czy nacisk na postawę perfekcjonistyczną). Jest to zaburzenie, nie choroba psychiczna i można je pokonać. Walka z nim daje nadzieję na powrót do normalnego życia. Badania pokazują, że im wcześniej podjęte leczenie tym większe szanse na całkowite wyzdrowienie. Ogromną rolę w walce o zdrowie pacjenta odgrywa rodzina, na której w wielu przypadkach spoczywa ciężar dostrzeżenia zaburzenia i szukania pomocy, a potem także uczestniczenia w zmianie, z którą wiąże się proces terapeutyczny.